شناسنامه

نام : «محمد اوسط»
لقب : هلال مشهور به «هلال علی»
پدر : حضرت علی بن ابیطالب(ع)
مادر : امامه «نوه حضت رسول (ص)»
تولد : شب اول ماه مبارک رمضان «سال 14 ه.ق»
محل تولد : مدینه منوره
زمان هجرت : بعد از واقعه عاشورا «سال 61 ه.ق»
مسیر هجرت : طائف – طوس – قم – آران
میزبان : بابایعقوب
مدت اقامت در آران : سه سال
وفات : شب جمعه دهه آخر رمضان «سال 64 ه.ق»
محل دفن:آران و بیدگل

نسب

حضرت محمد هلال(ع)، فرزند بلافصل مولا امیرالمؤمنین علی(ع) و امامه می باشد. امامه ثمره ازدواج ابوالعاص و زینب بوده، که زینب نیز یکی از دختران رسول خداست.

پس از شهادت حضرت فاطمه(س) بنابر وصیت ایشان، حضرت علی(ع) امامه را برای سرپرستی فرزندانش به عقد خود درآورد. بنابراین نسب حضرت از طرف مادر با دو واسطه به رسول گرامی اسلام(ص) می رسد.

ولادت و نامگذاری

حضرت محمد هلال بن علی (ع) در شب اول ماه مبارک رمضان سال 14 هجری قمری در مدینه منوره متولد گردیدند. امیرالمؤمنین(ع) برای ادای نماز مغرب به مسجد رفته بودند که قنبر، غلام آن حضرت، خبر ولادت این نوزاد را به مولایش داد. حضرت با شنیدن این خبر خوشحال گردیدند و چون روی نوزاد را همانند ماه شب چهاردهم درخشان دیدند، برای ادای شکر این نعمت به آسمان نگاه کردند. چون چشمش به هلال ماه رمضان افتاد و ماه هم نو شده بود فرمودند: « اَلحَمدُلِله هذا هِلالً وَجهُهُ . شکر خدای را که فرزندی به ما کرامت نموده که رویش همچون ماه است ». به همین مناسبت او را « محمد هلال »نام گذاشتند و از آن پس بود که به « هلال علی» شهرت یافت.

نحوه هجرت

زمانی که هلال بن علی(ع) و عون بن علی(ع) در طائف بودند، خبر شهادت امام حسین(ع) و یارانشان به آنها رسید پس چند روز به عزاداری و سوگواری پرداختند. پس از آن طائف را ترک گفتند و به سوی خراسان که در آن زمان مرکز بسیاری از شیعیان و دوستداران اهل بیت(ع) بود روانه شدند. پس از ورود به خراسان در شهر طوس اقامت گزیدند، مردم آن دیار از ورود آن ها آگاه شده و گروه گروه به دیدارشان می رفتند و گرد آنان جمع می شدند.

حاکم وقت طوس – قِیس بن مُرّه – در آن زمان به طائف و بطحا رفته و مغیره – پسر عمّش – را جانشین خود قرار داده بود. چون مغیره از ورود هلال بن علی(ع) و عون بن علی(ع) و گرد آمدن انبوه شیعیان و دوستان اهلبیت(ع) به دور آن ها مطلع شد، از ترس آن که مبادا شورشی علیه او یا حاکم طوس برپا شود، قیس را از این جریان آگاه ساخت. او بلافاصله خود را به طوس رساند، لشکری مهیا ساخت و مغیره را به فرماندهی سپاهی دیگر نصب کرد و آن دو بزرگوار و یارانشان را به نبرد طلبید. هلال بن علی(ع) و عون بن علی(ع) به اتفاق دوستان و یارانشان، برای دفاع از خود از شهر خارج شدند و با لشکر قیس و مغیره به نبرد پرداختند. نبرد تا آغاز شب ادامه یافت که بسیاری از یاران و شیعیان مجروح و کشته شدند و عون بن علی(ع) نیز شهید گردید. شبانگاه، چون حضرت محمّد هلال(ع) از شهادت برادر مطلع شد با کثرت سپاه دشمن و کمی یاران چاره را در آن دید که شبانه طوس را ترک و به نقطه ای دیگر مهاجرت کند. پاسی از شب گذشته بود که حضرت، یاران باقیمانده را به حضور طلبیده و آنها را در ادامه نبرد یا ترک آن به اختیار خود گذاشت، سپس با آنان وداع کرد و شبانه خود را به قلب سپاه دشمن زد و با کشتن و زخمی کردن عده ای، در حالی که خود نیز مجروح شده بود به نقطه ای نامعلوم روانه گردید. طول شب را به پیمودن راه و بیراهه ها گذراند. صبحگاهان به تپه ای رسید که چشمه آبی در کنار آن روان بود، نماز صبح را به جای آورد. هنگامی که هوا روشن شد نگاهی به اطراف خود افکند، از دور کلبه ای دید که در کنار آن زن کهن سال و دختر جوانی ایستاده اند، خود را به آنجا رساند. با نزدیک شدن حضرت به کلبه، پیرزن جلو آمد، سلام کرد و از او خواست از اسب پیاده شود. پیرزن اسب او را گرفت و کنار کلبه بست و ایشان را به داخل کلبه فراخواند. حضرت محمّد هلال(ع) وارد کلبه شد، پیرزن از او سؤال کرد : «ای جوان کیستی؟ ازکجا می آیی و این زخم ها چیست ؟»

حضرت در پاسخ گفتند : «ای مادر! من مردی تاجرم، حرامیان به قافله ما حمله کردند. تعدادی را کشتند و برخی را مجروح و زخمی کردند، من نیز با آنها نبرد کردم و زخمی شدم و برادرم نیز کشته شد. چون شب فرا رسید از میان آنها بیرون آمدم، تمام شب در راه بودم و هم اکنون به اینجا رسیدم ».

پیرزن، زخم های حضرت را مرهم نهاد و طعامی برایش مهیا ساخت. سپس سؤال کرد: «ای جوان، چهره و جمال تو به اولاد ابوتراب می نماید، تو را به محمد و آل او سوگند می دهم به من بگو که تو کیستی؟ نامت چیست و از کدام قبیله ای؟». حضرت محمّد هلال(ع) در جواب فرمودند : «ای مادر، نامم محمد هلال(ع) و فرزند علی بن ابیطالب(ع) هستم». پیرزن چون نام علی(ع) را شنید با دخترش به دست و پای آن حضرت افتادند و از سر شوق گریه کردند، پيرزن نیز خود را معرفی کرد و گفت: «من و دخترم نیز از شر کافران و ستمکاران به این مکان پناه آورده ایم». حضرت روز را به استراحت پرداخت، چون شب فرا رسید، خواب هولناکی دید. صبح برخاست و اسب خود را برای رفتن آماده کرد. پیرزن از او خواست که نزد آنان بماند، ولی حضرت قبول نکرد، عذرخواهی و با آنان وداع کرد و راه خود را در پیش گرفت. چند شبی راه پیمود. روزها را به استراحت می پرداخت. تا آنکه به حوالی قم رسید، کشاورزان در دشت ها و مزارع اطراف قم به زراعت مشغول بودند. حضرت محمد هلال(ع) نام آن مکان را پرسید. کشاورزان در جواب گفتند : «اینجا حوالی شهر قم است و اهالی این منطقه به خاطر شهادت امام حسین(ع) و یارانشان، سوگوار و عزادارند. از سوی دیگر محمد اشعث با هزاران نفر قصد حمله به مردم قم را دارد، او که دشمن اهلبیت(ع) است، می خواهد دوستان و شيعیان علی(ع) را به قتل برساند».

حضرت محمد هلال(ع) چون این خبر را شنید، روی به کاشان نهاد، اسب خود را می راند تا به احمدآبادِ کویر و پس از آن به نوش آباد رسید. در آنجا پیرمردی در باغش از آن حضرت پذیرایی کرد و ایشان پس از ساعتی استراحت به طرف آران حرکت نمود. هنگام غروب بود که نزدیک حصاری رسید، زارعان به کشت و آبیاری مشغول بودند، کشاورزان از دیدن این جوان در شگفت شدند. حضرت محمّدهلال(ع) از آنان نام محل را پرسید. گفتند: «اینجا مزرعة آران دشت است». از میان آنان پیرمردی که «بابایعقوب» نام داشت و بارها به حضور پیامبر اسلام(ص) شرفیاب شده بود و از دوستان و پیروان علی(ع) بود، نزدیک آمد، سلام کرد و به آن حضرت خوش آمد گفت. سپس از آن حضرت خواست خود را معرفی کند. حضرت خود را شناساند که از اولاد علی(ع) است. بابایعقوب خود را به دست و پای ایشان افکند و ميهمان عزیز و تازه واردش را همراه خود به خانه برد، از ايشان پذیرایی کرد و زخم هایش را مرهم نهاد. پس از آن زیرزمینی را – که آب در آن جاری بود – برای سکونتش آماده ساخت. حضرت محمد هلال(ع) در آن جا اقامت گزید و بارها به بابایعقوب فرمود: «من از طائف که بیرون آمدم هیچ جا یک دم آرام نگرفتم، امّا در این مکان به آرامش رسیدم». از آن پس بابایعقوب و فرزندانش در خدمت آن بزرگوار بودند و از یاران و دوستانِ دیدارکننده، پذیرایی می کردند. آن حضرت به مدّت سه سال در آران بود و در مکان مذکور به عبادت و وعظ و ارشاد دوستان و شیعیان مشغول بود. سرانجام حضرت محمّد هلال(ع) در شب جمعه آخر ماه مبارک رمضانِ سال سوّم اقامتشان، پیامبر(ص)، حضرت علی(ع)، حضرت زهرا(س)، امام حسن(ع)، امام حسین(ع) و عون(ع) را به خواب دید که در آن میان پیامبر(ص) او را مورد خطاب قرار داده، فرمودند : «فرزندم! مدتی است که انتظارت را می کشم». پیامبر(ص) سیبی در دست داشتند و به حضرت محمّد هلال(ع) فرمودند: «این سیب از آنِ توست، جهد کن تا فردا شب با این سیب روزه خود را افطار نمایی و نزد ما باشی». چون حضرت از خواب بیدار شد ماجرای خواب خود را برای بابایعقوب نقل و خواب را بدین گونه تعبیر کردند که: «امروز آخرین روز عمر من است و امشب از دنیا میروم ». بابایعقوب و فرزندانش با شنیدن خواب و تعبیر آن ناراحت و گریان شدند. حضرت محمّد هلال(ع) آنان را دلداری داد، آیاتی از قرآن مجید را راجع به مرگ و عالم آخرت برایشان تلاوت نمود. چون شب فرا رسید آن حضرت نماز مغرب و عشاء را همراه بابایعقوب و فرزندانش به جماعت اقامه کردند. سپس آنها را وصیت نمود که پس از مرگ مرا در همین مکان دفن کنید. آنگاه سر به سجده نهاد. چون ساعتی گذشت یاران متوجه شدند که آن بزرگوار ندای ارجعی را لبیک گفته و به جمع جد، پدر بزرگوارشان و برادران ملحق گشته است. بابایعقوب و فرزندانش، آن حضرت را غسل داده، کفن نموده و پس از نماز، ايشان را در همین مکان که زیارتگاه اوست به خاک سپردند. پس از سه روز بابایعقوب نیز به او پیوست و در پایین قبر آن حضرت به خاک سپرده شد.

برگرفته و تلخیص از رساله هلالیه ملاغلامرضا آرانی نگارش 1242 ه.ق

فضای داخلی حرم مطهر

فضای حرم از کف به صورت هشت ضلعی است که در ارتفاع چهار متری به شکل دایره می شود و جداره درونی ساقه گنبد را تشکیل می دهد. سقف از طاق بندی های کوچک مقرنس و آینه کاری شده توسط متخصصان وِنيزي در دوران زنديه مي باشد و جداره بيروني آن کف گنبد است.

شبستان آیت اله عاملی
این شبستان دارای 15 گنبد شکیل با پوشش های تزئینی داخلی بر سطح کاربندها و رسمی بندها در زیر سقف ها با محوریت نام مبارک خدای تعالی و وجود گنبدهای اطراف، اسامی مقدس چهارده معصوم(ع) را در ذهن بینندگان تداعی می کند.
وجود 72 ستاره کاشی کاری شده در سقف مرکزی به یاد شهدای کربلا و 12 پنجره اطراف شبستان یادآور 12 خورشید امامت و ولایت و 5 در ورودی اطراف مجموعه، نمایانگر خامس آل عبا(ع)، همگی از توجه سازندگان بنا به اندیشه های دینی حکایت دارد.
مجموعه ای از هنرهای تزئینی شامل طراحی، خطاطی، کاشی کاری، طرح های هندسی و اسلیمی با رسمی بندی، طاق نما سازی، ترنج بندی و اجرای شمسه های مختلف در این بنا دیده می شود. مقرنس های سقف در نهایت ظرافت و زیبایی با استفاده از آیات وحی در قطاربندی های اطراف گنبد، لوزی های منظم، مزین به اسامی جل جلاله، ستاره های چهارپر و مثلثات باریکه، بر شکوه و عظمت این شاهکار معماری می افزاید.
تمام نیروهای هنری و صنعت معماری در آرایش و تزیین سردرهای ورودی پنجگانه و سقف به کار رفته و جلوه بدیعی به این بنا داده که با روح مذهبی حاکم بر این ساختمان دیدنی هماهنگی دارد.

گنبد و مناره ها

مشخص ترین نماد و نشانة مضجع شریف حضرت محمد هلال(ع)، گنبد تربی شکل، با کاشی های معرقِ هفت رنگ آن است که از دوردست شهر قابل رؤیت بوده، سلام و درود بیکران مجاوران و زائران حضرتش را نثار مدفن پاک وی می کند. در اين مجموعه 10 مناره وجود دارد که دو گلدستة بلند آستانه در دو طرف ایوان به صورت قرینه ساخته شده و گنبد و ایوان جنوبی را در وسط خود قرار داده است. ساختمان گلدسته ها همچون گنبد از دو پوشش گچ و آجر و کاشی کاری است. بنابر نظر کارشناسان ترکیب کلی گنبد و گلدسته ها نمونه و نظیر ندارد.

ضریح و صندوق

ضریح اول ضریحی چوبی بوده که در سال 1330 شمسی ساخته و بر روی صندوق چوبی مضجع منوّر نصب شده است که با توجه به شأن و مقام فرزند بلافصل مولاي متقيان، هيأت امناي آستان تصميم به ساخت ضريحي مناسب جهت اين بارگاه ملکوتي مي گيرد.
ضریح دوم به صورت مکعب، از جنس طلا و نقره به ابعاد (2 در 3 در 5/2)متر، که با نهايت ظرافت و مهارت از سوي هنرمندان اصفهاني ساخته شده است. در کتيبه اطراف ضريح آيات سوره هل اتي(انسان)، در کمال دقت حکاکي شده و اشعاري در مدح حضرت محمد هلال(ع) سروده شادروان سيد شهاب موسوي آراني بر شکوه و عظمت آن مي افزايد.
ضريح مذکور در سال 1351 شمسي با حضور عاشقان و دوستداران اهلبيت(ع) طي مراسم باشکوهي به جاي ضريح چوبي در وسط حرم نصب شده است.

رواق ها و مساجد

« رواق ها » بناهایی هستند سرپوشیده با ارتفاع هایی مختلف، که گرداگرد مرقد پاک حضرت محمد هلال بن علی(ع) ساخته شده اند و چون گوهری برآمده از دوران کهن، در ساختار معماری حرم می درخشند. دو رواق شرقی و غربی حرم که هر یک تجلی گاه هنر اصیل اسلامی – ایرانی به شمار می روند که در طی سالیان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، به هنر معماران معاصر ساخته و افتتاح شده است.
در جنب درب ورودی حرم و جنوب گلزار شهدا، مسجد اعظم آستان در دو طبقه ساخته شده است که در طول سال، نماز جماعت و کلیه مراسم مذهبی در آن برگزار می گردد.

صحن ها

از مرقد منور، رواق ها و کفشداری ها که می گذریم، قدم به بنای با شکوهی می نهیم که «صحن» نامیده می شود و محل تجمع زائران مؤمن و مخلص است. علاوه بر آن، اقامه جماعت نمازهای یومیه و نیز برگزاری مراسم خاص مذهبی، از دیگر اموری است که در صحن انجام می پذیرد. صحن فعلی آستان که جلو ایوان جنوبی واقع شده است، با وسعت حدود 3000 متر مربع در دو طبقه، دارای غرفه و ایوان ها، راهرو و راه پله های مناسب و 4 مناره است. نمای آن از پایین با سنگ مرمر سیاه و آجر نما با طراحی، کتیبه های کاشی کاری شده مزین به آیات قرآن و اسماء اله و چهارده معصوم(ع)، جلوه خاص و باشکوهی به مجموعه داده است. طرح احداث3 صحن بزرگ دیگر در قسمت شمالی، شرقی و غربی آستان پیش بینی شده است که در آینده به مرحلة اجرا در خواهد آمد.